రిజర్వేషన్ 50% పరిమితి: రాజ్యాంగ సమానత్వానికి అడ్డంకి – గుజ్జ సత్యం

భారతదేశ రాజ్యాంగం సమానత్వం, సామాజిక న్యాయం అనే ఆశయాలపై నిర్మితమైంది. డాక్టర్ బాబాసాహెబ్ అంబేడ్కర్ వంటి మహానుభావులు ఈ ఆశయాలను రూపొందించారు, దీని ద్వారా శతాబ్దాలుగా అణగారిన వర్గాలు – షెడ్యూల్డ్ కులాలు, షెడ్యూల్డ్ తెగలు, ఇతర వెనుకబడిన తరగతులు – విద్యా, ఉద్యోగ, రాజకీయ రంగాల్లో సమాన అవకాశాలు పొందేలా చేశారు. రిజర్వేషన్ విధానం ఇందుకు ముఖ్య సాధనం. అయితే, 1992లో సుప్రీంకోర్టు ఇంద్రా సాహ్నీ కేసులో విధించిన 50% పరిమితి ఇప్పుడు ఈ విధానానికి పెద్ద అడ్డంకిగా మారింది. ఈ పరిమితి సమానత్వానికి ‘నియమం’గా పేర్కొనబడినప్పటికీ, వాస్తవంలో ఇది వెనుకబడిన వర్గాల ప్రాతినిధ్యాన్ని అడ్డుకుంటోంది.

రిజర్వేషన్ విధానం భారత సమాజంలో లోతైన అసమానతలను పరిష్కరించడానికి ఉద్దేశించబడింది. రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 15, 16లు వెనుకబడిన వర్గాలకు ప్రత్యేక రక్షణలు కల్పిస్తాయి. మండల్ కమిషన్ (1980) ఓబీసీలు దేశ జనాభాలో 52% ఉన్నారని అంచనా వేసి, వారికి 27% రిజర్వేషన్ సిఫార్సు చేసింది. అయితే, నాలుగు దశాబ్దాల తర్వాత కూడా ఓబీసీలు విద్య, ఉద్యోగాలు, రాజకీయాల్లో తగిన ప్రాతినిధ్యం పొందలేదు. 50% పరిమితి ఇందుకు ముఖ్య కారణం. ఇది కేవలం ఒక రాజకీయ ఎంపిక కాదు, రాజ్యాంగ సమానత్వానికి అడ్డంకి.

స్థానిక స్వపరిపాలన సంస్థల్లో రిజర్వేషన్లు మరింత కీలకం. 73వ, 74వ రాజ్యాంగ సవరణలు (1992) పంచాయతీలు, మున్సిపాలిటీలలో వెనుకబడిన వర్గాలకు రిజర్వేషన్లు అందించాలని స్పష్టం చేశాయి. ఆర్టికల్ 243డి(6), 243టి(6)లు దీనిని నిర్ధారిస్తాయి. అయితే, సుప్రీంకోర్టు తీర్పులు ఈ రిజర్వేషన్లను 50%కు పరిమితం చేశాయి. ఇది రాష్ట్రాల్లో ఓబీసీల జనాభా ప్రమాణానుగుణంగా రిజర్వేషన్లు అమలు చేయడాన్ని అడ్డుకుంటోంది. ఉదాహరణకు, మహారాష్ట్రలో 2021లో సుప్రీంకోర్టు ఓబీసీ రిజర్వేషన్లను రద్దు చేసింది. ఇందులో ‘ట్రిపుల్ టెస్ట్’ విధించబడింది: స్థానిక సంస్థల్లో వెనుకబడినట్టున్న వర్గాలకు ప్రత్యేక కమిషన్, డేటా ఆధారిత రిజర్వేషన్, మొత్తం 50% మించకూడదు.

ఈ ట్రిపుల్ టెస్ట్ రాష్ట్రాలకు భారం. మధ్యప్రదేశ్‌లో 27% ఓబీసీ రిజర్వేషన్ సుప్రీంకోర్టులో పెండింగ్‌లో ఉంది. తెలంగాణలో స్థానిక సంస్థల్లో బీసీలకు 42% రిజర్వేషన్ ప్రతిపాదన హైకోర్టులో ఆగిపోయింది. ఇవి రాజకీయ ప్రాతినిధ్యాన్ని ప్రభావితం చేస్తున్నాయి. తెలుగు రాష్ట్రాల్లో ఓబీసీలు జనాభాలో 50%కు మించి ఉన్నారు. ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో ఇటీవలి స్థానిక ఎన్నికల్లో రిజర్వేషన్లు వివాదాస్పదమయ్యాయి. ఈ పరిస్థితి యువత, విద్యార్థులకు అన్యాయం చేస్తోంది.

50% పరిమితి ఒక కృత్రిమ అడ్డంకి. ఓబీసీలు 52% జనాభా ఉన్నప్పటికీ, వారి ప్రాతినిధ్యం తక్కువ. ఇది రాజ్యాంగ ఆర్టికల్ 15(4), 16(4)ల ఉద్దేశ్యానికి విరుద్ధం. రిజర్వేషన్ అనేది సమానత్వాన్ని సాధించడానికి, మెరిట్‌ను బలపరచడానికి. ప్రమాణానుగుణ రిజర్వేషన్లు డేటా ఆధారంగా ఉంటే, సమాజం మొత్తం మేలు పొందుతుంది. జాతీయ జనాభా లెక్కల్లో కులాల వారీగా డేటా సేకరించాలి. ఇప్పటి వరకు 2011 సెన్సస్ డేటా మాత్రమే ఉంది, ఇది పాతది.

ఈ పరిమితిని తొలగించడానికి రాజ్యాంగ సవరణలు అవసరం. ఆర్టికల్ 15, 16లో ప్రమాణానుగుణ రిజర్వేషన్లు స్పష్టం చేయాలి. 50% మించిన రిజర్వేషన్ చట్టాలను 9 వ  షెడ్యూల్‌లో చేర్చాలి. 9 వ షెడ్యూల్ జుడీషియల్ రివ్యూ నుంచి రక్షణ ఇస్తుంది. తమిళనాడులో 69% రిజర్వేషన్ ఇందుకు ఉదాహరణ. ఇది సఫలమైంది.

రాజకీయ నాయకులు ఈ అంశంపై చర్చించాలి. పార్లమెంట్‌లో బిల్ ప్రవేశపెట్టాలి. వెనుకబడిన వర్గాల సంఘాలు సత్యాగ్రహాలు, పబ్లిక్ క్యాంపెయిన్‌లు చేస్తున్నాయి. ఇది ప్రజాస్వామ్యానికి మంచి సంకేతం. అయితే, 50% పరిమితి తొలగించడం వల్ల సాధారణ వర్గాలకు అన్యాయం జరుగుతుందనే భయాలు ఉన్నాయి. కానీ రిజర్వేషన్ అనేది జీరో-సమ్ గేమ్ కాదు. ఇది సమాజాన్ని మొత్తం ఉద్ధరిస్తుంది.

ముగింపుగా, 50% పరిమితి ఇప్పుడు సామాజిక న్యాయానికి అడ్డంకి. దీనిని తొలగించి, ప్రమాణానుగుణ రిజర్వేషన్లు అమలు చేయాలి. ఇది మన రాజ్యాంగ ఆశయం. రాజకీయాలు, న్యాయవ్యవస్థ, సమాజం కలిసి పని చేయాలి. సమాన భారతదేశం కోసం ఇది అవసరం.

వ్యాసకర్త :
గుజ్జ సత్యం. M.Com,BLISc,PGDCA.

జాతీయ ఉపాధ్యక్షులు
జాతీయ బీసీ సంక్షేమ సంఘం.